Rodzaje własności intelektualnej

Przez własność intelektualną rozumie się wszystko to, co powstało w drodze intelektualnego procesu i zostało ujęte w postaci materialnej (zapis, rysunek, szkic, przedmiot, plan, projekt, książka itp.). Własność intelektualna jest to więc zbiór praw będący wynikiem rozmaitej aktywności człowieka, zwłaszcza w dziedzinie literackiej, artystycznej, naukowej i przemysłowej, które to obszary podlegają ochronie w ramach następujących aktów prawnych:

• w zakresie prawa własności artystycznej, naukowej i literackiej – Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 1994 r., Nr 24, poz. 83 z późn. zm.),
• w zakresie prawa własności przemysłowej – Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jednolity – Dz. U. z 2003 r., Nr 119, poz. 117 z późn. zm.),
• ustawa o ochronie baz danych z 27.07.2001 r. (Dz. U. 2001 Nr 128 poz. 1402),
• ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 16.04.1996 r. (Dz.U. 1993 nr 47 poz. 211).

Prawo autorskie

Zgodnie z Ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych prawo autorskie przysługuje autorowi (twórcy) dobra niematerialnego (intelektualnego) od chwili jego wytworzenia. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności, co oznacza, że dany utwór nie musi być nigdzie zgłoszony ani zarejestrowany. Prawo autorskie dzieli się na:

1. Autorskie prawa osobiste — nie są ograniczone w czasie (trwają wieczyście) i nie podlegają zrzeczeniu się lub zbyciu. Autor ma prawo do: autorstwa utworu; oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
2. Autorskie prawa majątkowe – prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszelkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Prawa te można przenosić, dziedziczyć lub obciążać. Istnieje również możliwość umownego upoważnienia osoby trzeciej do korzystania z utworu (umowa licencyjna). Autorskie prawa majątkowe gasną po 70 latach od śmierci twórcy lub, w przypadku współtwórców, po upływie 70 lat od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych.

Know-how (tajemnica przedsiębiorstwa)

Stan poufności jest najprostszym sposobem na ochronę nowych wytworów ludzkiego intelektu. Polega na tym, że opracowane rozwiązanie należy utrzymywać w tajemnicy. Z uwagi na ten stan faktyczny, nikt nie będzie władny wkroczyć w zakres naszej wyłączności, gdyż po prostu nie będzie wiedział jak to zrobić.

Ochrona w tym przypadku nie opiera się co do zasady na przepisie prawa, ale wynika ze stanu faktycznego. Nikt nie będzie mógł zastosować danej metody, ponieważ po prostu nie będzie jej znał. Dopiero w przypadku prób złamania tajemnicy istnieją przepisy prawne, które mogą pozwalać na powstrzymywanie osób podejmujących takie starania (ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z kwietnia 1993 r.).

Jednocześnie istnieje możliwość zawierania umów o udostępnianie know-how innym podmiotom, w której to umowie bardzo istotną rolę odgrywają zobowiązania do poufności, nakładane na podmiot, któremu ujawniamy tajemnice dotyczące naszego rozwiązania. W przypadku wytworzenia utworu w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, pracodawca nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

Dodatkowo w przypadku utworów naukowych stworzonych w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, instytucji naukowej przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika. Pierwszeństwo to wygasa jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od daty dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umowy o wydanie utworu albo jeżeli w okresie dwóch lat od daty jego przyjęcia utwór nie został opublikowany.

Własność przemysłowa

Wynalazki są chronione patentami. Patent jest prawem wyłącznym udzielanym na wynalazek (bez względu na dziedzinę techniki), który jest nowy, posiada poziom wynalazczy i nadaje się do przemysłowego stosowania. Ochrona wynalazku wymaga ujawnienia wszystkich związanych z nim informacji technicznych, które są powszechnie dostępne i dają możliwość odtworzenia wynalazku każdej osobie posiadającej odpowiednią wiedzę techniczną.

Patent stanowi gwarancję dla uprawnionego, że pomimo publicznego ujawnienia wynalazku, nikt nie będzie mógł go używać czy kopiować bez uprzedniej zgody uprawnionego. Zapewnia nie tylko ochronę, ale też możliwość uzyskania korzyści materialnych w przypadku wdrożenia wynalazku. Prawo patentowe zapewnia wynalazcy okresową (zwykle 20-letnią) i terytorialną ochronę.

Właściciel patentu może udzielić zgody na wytwarzanie i wdrażanie opatentowanych rozwiązań decydując się na udzielenie licencji innemu podmiotowi. Licencji udziela się z reguły pod warunkiem uiszczenia opłaty licencyjnej, która stanowi wynagrodzenie za kreatywność wynalazcy, zaś licencjobiorca uzyskuje możliwość komercjalizacji wynalazku.

Wzory użytkowe

Zdarza się, że niektóre rozwiązania techniczne nie spełniają wymogów pozwalających na ich ochronę za pomocą patentu. Dlatego też powstała inna forma ochrony w postaci wzoru użytkowego. Wzory użytkowe to nowe i użyteczne rozwiązania o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci.

Przy możliwości uzyskania ochrony na wzór użytkowy rozpatrywane jest jego znaczenie praktyczne przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobu. Ze względu na niższy w stosunku do wynalazków standard ochrony, wzory użytkowe potocznie nazywane są „małymi patentami”. W odróżnieniu od wynalazków, w przypadku wzorów użytkowych nie jest wymagany poziom wynalazczy. Czas trwania prawa ochronnego wynosi 10 lat od daty dokonania zgłoszenia.

Wzory przemysłowe

Wzorem przemysłowym jest nowa i posiadającą indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Ochrona obejmuje aspekt estetyczny (a nie funkcję techniczną). Na wzór przemysłowy udziela się prawa z rejestracji wzoru na 25 lat od daty zgłoszenia podzielone na pięcioletnie okresy. Zgłoszenie wniosku o rejestrację wzoru nie podlega publikacji. Wszelkie informacje o dokonanym zgłoszeniu przekazywane są osobom trzecim za zgodą zgłaszającego.

Znaki towarowe

Znakiem towarowym może być każde oznaczenie, umożliwiające odróżnienie towarów i/lub usług jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. Znakiem towarowym, może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy. Prawo ochronne na znaki towarowe daje prawo do wyłącznego używania znaku towarowego w sposób zarobkowy lub zawodowy. Czas trwania prawa ochronnego wynosi 10 lat z możliwością przedłużenia o kolejne 10-letnie okresy, bez ograniczeń.

Topografie układów scalonych

Przez topografię układu scalonego rozumie się rozwiązanie polegające na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób, rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego. Dla celów rejestracji w Urzędzie Patentowym RP, topografię układu scalonego stanowi oryginalna przestrzenna struktura funkcjonalna fizycznie zrealizowanego układu scalonego. Na topografię udzielane jest prawo z rejestracji.

Oznaczenia geograficzne

Oznaczenia geograficzne mają zastosowanie w przypadku szczególnych towarów, które posiadają cechy dla nich typowe w związku z ich geograficznym miejscem pochodzenia. Towary kojarzone z nazwami regionów geograficznych często nabywają renomę z powodu szczególnej jakości lub charakteru, w związku z tym są chronione przez szereg krajowych aktów prawnych i porozumień międzynarodowych.

Oznaczenia geograficzne dzielą się na oznaczenia zwykłe i kwalifikowane. Oznaczenia zwykłe to oznaczenia niewskazujące na szczególną jakość towarów, tylko na miejsce pochodzenia towaru. Ten rodzaj oznaczeń jest chroniony na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Natomiast oznaczenia kwalifikowane to takie oznaczenia, które wskazują na pochodzenie towaru oraz na szczególne cechy towaru, które uzasadnione są miejscem jego pochodzenia. Przykładem takich oznaczeń są oznaczenia chronione na podstawie ustawy Prawo własności przemysłowej oraz rozporządzenia Rady nr 510/2006 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych.

WAŻNE Zasady postępowania w zakresie ochrony praw autorskich, rozwiązań o charakterze know-how oraz praw własności przemysłowej na Uniwersytecie Warszawskim określa Regulamin nabywania, korzystania i ochrony własności intelektualnej na Uniwersytecie Warszawskim.